Một điều ai nấy đều ghi nhận là, trong bất cứ trách nhiệm nào của đời sống phục vụ Giáo hội, ngài cũng đều nhiệt thành và tận tụy hy sinh cho công việc, cho các linh hồn, đặc biệt qua việc giáo huấn và giảng dậy. Đấy cũng là châm ngôn sống của ngài, nhất là từ khi làm Giám mục, với khẩu hiệu: “In omni Patientia et Doctrina”, hết tình nhẫn nhục và tận tâm giáo huấn.
Trong khoảng thời gian hơn 40 năm linh mục và Giám mục, ngài làm được rất nhiều việc cho Giáo hội và Nước Chúa. Cha Bùi Đức Sinh ghi nhận: “Đức cha đặc biệt quan tâm đến việc đào tạo hàng giáo sĩ, không những đạo đức thánh thiện, mà còn được nâng cao văn hóa thức thời. Người thường nói với các chủng sinh: “Các chủng viện là một nửa công việc Giám mục của cha. Chúng con cố luyện văn tu đức, tương lai địa phận ở trong tay chúng con đấy!”. Ngay từ năm 1937, trường Thử Latinh được 3 sư huynh Lasan đến giảng dậy.Tiểu Chủng viện Ninh Cường dậy thêm khoa học, văn chương. Đức cha đích thân dậy La văn cho nhiều lớp, chủ tọa cuộc khảo hạch tất niên”. ( Sđd tr. 271).
Cha Chính Lục cũng đã viết: “Về hàng đạo đức trong địa phận, ngài hay khuyên răn hoặc viết thư khuyên răn về sự thương yêu nhau, hợp nhất với nhau; chỉ lượt làm lễ, chầu Thánh Thể, ăn chay cầu cho nhau thánh hóa; lập lệ cấm phòng tháng (cứ 3 tháng một lần) cho các cha trong mỗi hạt, chính ngài dọn bài ngắm, bài đọc và bài xét mình mỗi kỳ phòng tháng cũng như mỗi kỳ phòng năm, in ra rồi gửi cho các cha, các hạt được cứ một lối và bổ ích; Đôi khi chính ngài đến dự cấm phòng tháng với các cha hạt nọ hạt kia. Với giáo dân, đừng kể các thứ phải khuyên răn, truyền dậy khi cần, ngài còn giữ mực mỗi năm kỳ tết nguyên đán và kỳ mùa chay, ngài viết thư chung hỏi thăm, chúc tuổi, răn cấm tội lỗi như rượu chè, cờ bạc, trai gái, thuốc xái, thúc giục dùng ơn mùa chay để thống hối….
Ngài còn sửa lại, hoặc lập ra các Dòng, lập ra các hội đoàn Công giáo trong các xứ các họ cả địa phận, và tập luyện lễ nhạc phụng vụ cho các cha, các học sinh, và răn dậy sự ở lặng trong nhà thờ. Chỉ 1-2 năm sau chấp chánh, địa phận thay đổi bộ mặt mới cả về mọi phương diện, làm cho ai cũng ngạc nhiên suy phục” (Gia sản Dòng, tr. 737-738).
Giáo sư Lê Ngọc Bích, trong cuốn Nhân vật công giáo Việt Nam đã viết: ”Giám mục Hồ Ngọc Cẩn là một nhà giáo dục, là một cây bút hoạt động văn hóa phong phú đa dạng và rất Việt Nam, luôn đề cao văn hóa dân tộc” (tr. 137). “…Thời còn là linh mục phụ trách các giáo xứ giáo phận Huế, ở đâu ngài cũng chăm lo việc học hành cho trẻ em nhằm nâng cao dân trí ở một mức độ nhất định trong hoàn cảnh khó khăn hạn chế thời bấy giờ” (tr 71). ”…Là một nhà giáo đào tạo chủng sinh, ngài viết nhiều sách giáo khoa, sách khảo cứu… Là một nhà truyền giáo, Giám mục Hồ Ngọc Cẩn viết rất nhiều sách tu đức, sách giáo lý… Những sách của Giám mục Hồ Ngọc Cẩn viết có đến cả trăm cuốn, đa dạng… (tr 73). Về mặt xã hội, Đức Cha Hồ ngọc Cẩn có những họat động mưu cầu lợi ích cho giáo dân và đồng bào, phát xuất từ tinh thần bác ái công giáo và từ tinh thần yêu nước…” (sđd tr. 73).
Cha cựu Bề trên của Dòng, Vũ Đình Trác, trong cuốn Công giáo Việt nam, trong truyền thống văn hóa dân tộc (Orange, California 1996, tr. 115 )cũng ghi nhận: ”Khi làm Giám mục Bùi Chu, ngài đã cao niên và bị bệnh suyễn, tuy vậy vẫn tiếp tục viết văn, để lập ngôn, lập đức cho linh mục, chủng sinh, nữ tu và giáo dân… Từ khi làm linh mục, ngài đã thăng tiến cả một hàng ngũ tu trì, canh tân các chủng viện để đào tạo linh mục. Khi làm Giám mục, với sự khôn ngoan thông thái, ngài am hiểu nhân tâm và hoàn cảnh mọi người mọi nơi, nên đã thành công khai hóa và xây dựng cho cả một miền duyên hải Bùi Chu. Việc đạo việc đời đều quán xuyến, đức Giám mục đã để lại sự nghiệp lớn lao cho nhân sinh” (LM VũĐình Trác, sđd, tr. 119).
Giáo sư Nguyễn Lý Tưởng cũng còn cho chúng ta biết: “…Ngài thành lập bệnh viện Thánh Tâm Bùi Chu, cô nhi viện (sở dục anh, sở cô nhi) ở Bùi Chu. Ngài thân hành chăm sóc, tận tay cơm nước cho các cô nhi…”; “Từ khi còn là linh mục, ở xứ nào, ngài cũng đem lại cho dân chúng một nếp sống mới, một không khí hoạt động vui tươi; chăm lo việc học hành cho trẻ em, nâng cao dân trí..” (tàiliệu đã dẫn tr. 3).
Trong Nam Kỳ Địa Phận số ra tháng 4 năm 1935 cũng có một nhận định về Đức cha chúng ta: ”…Việc giảng đạo lý cho con chiên, thì ngôn từ thông thạo, lý giáo phân minh, dẫu người lương nghe qua cũng phục tình, chịu là bậc thông minh yên bác… Nói tắt rằng: hễ cha Đôminicô ở đâu, thì ở đó đặng một vẻ tươi tỉnh lại về tinh thần cùng hình thức cách bất ngờ, làm cho trí khôn người ta thay đổi, dường bằng gặp một phong trào cải cách vậy” ( tr. 295).
Sự nghiệp của ngài không những được Giáo hội tri ân, mà ngoài xã hội ngài cũng được biết đến và tưởng thưởng: ngài được chính phủ Pháp trao tặng “Ngũ đẳng Bắc Đẩu Bội Tinh”; ngày 26-3-1942, toàn quyền Decoux nhân danh Thủ tướng Pétain đến gắn huy chương cho ngài (theo Nam Kỳ Địa Phận, số 1704, ngày 8-4-1942); ngài cũng được chính phủ Nam triều của Việt tặng “Nam Long Bội Tinh” đệ tam hạng (NKĐP số 1707, ngày 29-4-1942). Ngoài ra cũng cần nói tới là đã có một ngôi trường trung học công lập tại Gia Định trước năm 1975 mang tên ngài: trường trung học Hồ Ngọc Cẩn, tọa lạc tại đường Lê Quang Định, và một con đường nhỏ tại khu vực Bảy Hiền mang tên ngài: đường Hồ ngọc Cẩn, mặc dù ngày nay cả hai địa danh này đã thay đổi bằng tên khác.
Nhận xét
Đăng nhận xét