Đức cha khi còn là linh mục trẻ đã được tiếng là người đức độ, khôn ngoan, sâu sắc, tài giỏi. Ngay từ nhỏ, ngài đã tỏ ra là một cậu bé thông minh, ham học, có ý chí kiên trì. Báo Nam Kỳ Địa Phận số 1351, ra ngày 16-5-1935 kể lại những ngày đầu theo đuổi đời tu của ngài như sau: “Qua năm 1889, lúc học trò trường La-tinh về nghỉ, cha bề trên nhà trường, tức là Cha Girard (cố Hòa), ghé thăm Cha già Thường. Lúc trò chuyện, thì cố Bề trên hỏi cha già: ‘năm nay ngài có học trò gởi vào trường La-tinh chăng?’ Cha già đáp: ‘Tôi có một học trò coi bộ sáng trí, mà chưa có học chi để dọn vào trường…’. Vì theo luật lúc bấy giờ, trò nào muốn vào trường, thì phải biết đọc quốc ngữ, La-tinh, biết viết và phải biết mẹo 5 declinationes, mà trò Ca chỉ mới biết đọc quốc ngữ thôi. Cố vì kính tuổi già cha, nên ưng chuẩn cho vào, dẫu chưa biết đủ đều theo luật dậy… Vậy năm ấy Đôminicô được nhập trường La-tinh An Ninh.
Khi hạch tuyển học trò đặng cho vào, thì cố Y (Cha Izarn) là giám khảo, ngài định loại Đôminicô về; song cố Bề trên Hòa lãnh lấy mà để cho học, vì người đã có lời hứa với Cha già Thường. Ba bốn tháng ở nhà trường, thấy chú Ca tấn tới cách phi thường, vượt qua chúng bạn, và từ đó học lực càng bữa càng gia tăng, đứng thứ nhứt luôn luôn… Qua năm 1891, Cha già Thường qua đời, từ đó cố Lý tiếp tục lo lắng mọi việc cho Đôminicô… Cũng một năm ấy, cố bề trên nhà trường thấy chú Ca thông minh đặc sắc làm vậy, thì đã cho lên lớp trên; mà khi đã lên lớp trên, cứ đứng thứ nhứt mãi; anh em nỗ lực đua tranh mà thấy bất cập thì đều chịu phép…” (tr. 291).
Nhất là sau khi làm linh mục, trong các trách nhiệm mục tử, ai nấy đều kính phục quý mến nhân cách và đức độ của ngài. Cha Phêrô Nghĩa, một linh mục ở Huế sống cùng thời với ngài đã không tiếc lời khen ngợi tài đức của ngài như sau: ”Cha Đôminicô Hồ Ngọc Cẩn vốn là một đấng đức độ cao thâm, thông minh uyên bác, xưa nay danh tiếng ngài đã phưởng phất khắp ngoài trong, làm cho mọi người giáo lương thảy đều mến yêu ca tụng…” (Suplément du NKDP p.5). ”… ngài là một đấng tài đức kiêm toàn, học thức uyên thâm, tánh tình khoan hậu, dưới trên đều mến phục, trong ngoài vẫn nghe danh… (tr. 311).
Tưởng cũng nên ghi lại ở đây một tài liệu quý báu: khi nhận được tin Tòa Thánh bổ nhiệm ngài làm Giám mục phó Địa phận Bùi Chu, tòa soạn báo Sacerdos Indosinensis đã có một bài viết chúc mừng ngài, mà chúng ta rất vui để đăng lại như sau:
CHÚC MẦNG ĐỨC TÂN GIÁM MỤC PHÓ ĐỊA PHẬN BÙI CHU,
BỬU HIỆU ĐÔMINICÔ HỒ-NGỌC-CẨN
Từ Người thọ phong linh mục cho đến đây, Người đã tận tình giúp việc địa phận Huế, đa phen gánh vác nhiều công việc nặng nề như là làm giáo sư trường nhỏ Latinh, khỉ công gầy dựng Dòng Anh Em Nhỏ Mọn Rất Thánh Trái Tim Đức Chúa Giêsu, không kể những lúc tân toan lo bề giáo hữu thì các công nghiệp Người đã cao dầy. Qua đầu năm nay, Người đã lãnh làm Chủ bút báo Sacerdos Indosinensis, thì chung tôi thấy công trình Người sắp đặt cho tạp chí đạt đến mục đích cho thỏa lòng các vị khán báo.
Rày Đức Giáo Tông bầu Người làm Giám mục Phó Địa phận Bùi Chu, là địa phận ở giữa dân ngoại giáo mà đặng thắng số bổn đạo hơn các địa phận khắp cả hoàn cầu, thì chúng tôi hết lòng vui mừng chúc cho Người được lo lắng coi sóc địa phận ấy cho khả kham hầu làm sáng danh Chúa cùng mở mang đạo thánh một ngày một hơn, xin hiệp mầng cùng các cha Dòng Thánh Đôminicô và các linh mục bổn quấc cùng giáo hữu địa phận Bùi Chu đặng phước gặp một Giám mục Việt-Nam xem sóc là một vị thông thái, khôn ngoan, am tường đời đạo mọi đàng. Xin ơn Trên gìn giữ Ngưòi sống lâu phúc hạnh cho Địa phận Bùi Chu được nhờ.
Khi lên làm Giám mục, ngài thể hiện nhiều đức tính rất đáng kính phục: kiên nhẫn, khó nghèo, khôn ngoan, cần cù nhẫn nại trong mọi công việc. Cha chính Phạm Văn Lục, cha quản lý làm việc sát cánh với ngài trong gần suốt thời Giám mục của ngài đã nói về ngài như sau: “Từ khi đến chức Năm đã mắc bệnh ho suyễn, nên hằng năm đến mùa lạnh thì chứng bệnh hoành hành làm ngài ho hen đàm suyễn mệt nhọc. Nhưng cuộc đời linh mục cũng như giám mục, là cuộc đời hành động về tinh thần mà không biết mệt mỏi”. Trong những năm tháng mới chấp chánh, địa phận gặp nhiều khó khăn về kinh tế, ngài thường an ủi các cộng sự phải kiên nhẫn, và khuyên bảo: “… đừng kêu túng, kẻo họ cười!”. Ngài sống nghèo khó và quảng đại, không giữ lại gì cho mình. Trong một trường hợp cha quản lý lúng túng vì địa phận không còn tiền, ngài… “đứng dậy vào buồng lục lọi mãi, đưa ra một gói: “này đây 200 đồng chẵn của các cha địa phận mừng tôi khi ra đây năm ngoái, có vậy thôi, không còn một xu nào khác!” ( trích trong tập hồi ký của Cha chính Phạm Văn Lục, bản viết tay năm 1956).
Cha Bùi Đức Sinh, nhà sử học lỗi lạc Dòng Đa Minh, khi viết về các giáo phận Bắc Việt, đã nhận định về nhân đức và sự khôn ngoan của Đức cha khi phải đối phó trong hoàn cảnh khó khăn đó như sau: “Đức cha Hồ Ngọc Cẩn lên kế vị Đức cha Munagorri Trung… Tuy nhiên chủ chăn mới đã không khỏi gặp nhiều khó khăn về tài chánh sau nhiều năm khủng hoảng kinh tế thế giới, khó khăn về việc phân chia nhân sự và ruộng nương tài sản, khi tách Thái Bình ra khỏi Bùi Chu. Nhờ lòng đạo đức và sự khôn ngoan hiếm có, Đức cha đã giải quyết những vấn đề gai góc ấy một cách ổn thỏa” (Lm Bùi Đức Sinh, OP, M.A Giáo hội Công giáo ở Việt Nam, cuốn III, tr.270). Chúng ta biết được là theo chiếu thư của Đức Giáo Hoàng Piô XI ký ngày 9-3-1936, địa phận Thái Bình được thành lập, tách khỏi Địa phận Bùi Chu. Ngày 17-6-1936 Đức cha Trung qua đời, Đức cha Đôminicô chính thức lên chấp chính, thì ngày 1-8-1936 các cha Tây bàn giao các công việc và rút hết sang địa phận mới Thái Bình.
Khi hạch tuyển học trò đặng cho vào, thì cố Y (Cha Izarn) là giám khảo, ngài định loại Đôminicô về; song cố Bề trên Hòa lãnh lấy mà để cho học, vì người đã có lời hứa với Cha già Thường. Ba bốn tháng ở nhà trường, thấy chú Ca tấn tới cách phi thường, vượt qua chúng bạn, và từ đó học lực càng bữa càng gia tăng, đứng thứ nhứt luôn luôn… Qua năm 1891, Cha già Thường qua đời, từ đó cố Lý tiếp tục lo lắng mọi việc cho Đôminicô… Cũng một năm ấy, cố bề trên nhà trường thấy chú Ca thông minh đặc sắc làm vậy, thì đã cho lên lớp trên; mà khi đã lên lớp trên, cứ đứng thứ nhứt mãi; anh em nỗ lực đua tranh mà thấy bất cập thì đều chịu phép…” (tr. 291).
Nhất là sau khi làm linh mục, trong các trách nhiệm mục tử, ai nấy đều kính phục quý mến nhân cách và đức độ của ngài. Cha Phêrô Nghĩa, một linh mục ở Huế sống cùng thời với ngài đã không tiếc lời khen ngợi tài đức của ngài như sau: ”Cha Đôminicô Hồ Ngọc Cẩn vốn là một đấng đức độ cao thâm, thông minh uyên bác, xưa nay danh tiếng ngài đã phưởng phất khắp ngoài trong, làm cho mọi người giáo lương thảy đều mến yêu ca tụng…” (Suplément du NKDP p.5). ”… ngài là một đấng tài đức kiêm toàn, học thức uyên thâm, tánh tình khoan hậu, dưới trên đều mến phục, trong ngoài vẫn nghe danh… (tr. 311).
Tưởng cũng nên ghi lại ở đây một tài liệu quý báu: khi nhận được tin Tòa Thánh bổ nhiệm ngài làm Giám mục phó Địa phận Bùi Chu, tòa soạn báo Sacerdos Indosinensis đã có một bài viết chúc mừng ngài, mà chúng ta rất vui để đăng lại như sau:
CHÚC MẦNG ĐỨC TÂN GIÁM MỤC PHÓ ĐỊA PHẬN BÙI CHU,
BỬU HIỆU ĐÔMINICÔ HỒ-NGỌC-CẨN
Từ Người thọ phong linh mục cho đến đây, Người đã tận tình giúp việc địa phận Huế, đa phen gánh vác nhiều công việc nặng nề như là làm giáo sư trường nhỏ Latinh, khỉ công gầy dựng Dòng Anh Em Nhỏ Mọn Rất Thánh Trái Tim Đức Chúa Giêsu, không kể những lúc tân toan lo bề giáo hữu thì các công nghiệp Người đã cao dầy. Qua đầu năm nay, Người đã lãnh làm Chủ bút báo Sacerdos Indosinensis, thì chung tôi thấy công trình Người sắp đặt cho tạp chí đạt đến mục đích cho thỏa lòng các vị khán báo.
Rày Đức Giáo Tông bầu Người làm Giám mục Phó Địa phận Bùi Chu, là địa phận ở giữa dân ngoại giáo mà đặng thắng số bổn đạo hơn các địa phận khắp cả hoàn cầu, thì chúng tôi hết lòng vui mừng chúc cho Người được lo lắng coi sóc địa phận ấy cho khả kham hầu làm sáng danh Chúa cùng mở mang đạo thánh một ngày một hơn, xin hiệp mầng cùng các cha Dòng Thánh Đôminicô và các linh mục bổn quấc cùng giáo hữu địa phận Bùi Chu đặng phước gặp một Giám mục Việt-Nam xem sóc là một vị thông thái, khôn ngoan, am tường đời đạo mọi đàng. Xin ơn Trên gìn giữ Ngưòi sống lâu phúc hạnh cho Địa phận Bùi Chu được nhờ.
Khi lên làm Giám mục, ngài thể hiện nhiều đức tính rất đáng kính phục: kiên nhẫn, khó nghèo, khôn ngoan, cần cù nhẫn nại trong mọi công việc. Cha chính Phạm Văn Lục, cha quản lý làm việc sát cánh với ngài trong gần suốt thời Giám mục của ngài đã nói về ngài như sau: “Từ khi đến chức Năm đã mắc bệnh ho suyễn, nên hằng năm đến mùa lạnh thì chứng bệnh hoành hành làm ngài ho hen đàm suyễn mệt nhọc. Nhưng cuộc đời linh mục cũng như giám mục, là cuộc đời hành động về tinh thần mà không biết mệt mỏi”. Trong những năm tháng mới chấp chánh, địa phận gặp nhiều khó khăn về kinh tế, ngài thường an ủi các cộng sự phải kiên nhẫn, và khuyên bảo: “… đừng kêu túng, kẻo họ cười!”. Ngài sống nghèo khó và quảng đại, không giữ lại gì cho mình. Trong một trường hợp cha quản lý lúng túng vì địa phận không còn tiền, ngài… “đứng dậy vào buồng lục lọi mãi, đưa ra một gói: “này đây 200 đồng chẵn của các cha địa phận mừng tôi khi ra đây năm ngoái, có vậy thôi, không còn một xu nào khác!” ( trích trong tập hồi ký của Cha chính Phạm Văn Lục, bản viết tay năm 1956).
Cha Bùi Đức Sinh, nhà sử học lỗi lạc Dòng Đa Minh, khi viết về các giáo phận Bắc Việt, đã nhận định về nhân đức và sự khôn ngoan của Đức cha khi phải đối phó trong hoàn cảnh khó khăn đó như sau: “Đức cha Hồ Ngọc Cẩn lên kế vị Đức cha Munagorri Trung… Tuy nhiên chủ chăn mới đã không khỏi gặp nhiều khó khăn về tài chánh sau nhiều năm khủng hoảng kinh tế thế giới, khó khăn về việc phân chia nhân sự và ruộng nương tài sản, khi tách Thái Bình ra khỏi Bùi Chu. Nhờ lòng đạo đức và sự khôn ngoan hiếm có, Đức cha đã giải quyết những vấn đề gai góc ấy một cách ổn thỏa” (Lm Bùi Đức Sinh, OP, M.A Giáo hội Công giáo ở Việt Nam, cuốn III, tr.270). Chúng ta biết được là theo chiếu thư của Đức Giáo Hoàng Piô XI ký ngày 9-3-1936, địa phận Thái Bình được thành lập, tách khỏi Địa phận Bùi Chu. Ngày 17-6-1936 Đức cha Trung qua đời, Đức cha Đôminicô chính thức lên chấp chính, thì ngày 1-8-1936 các cha Tây bàn giao các công việc và rút hết sang địa phận mới Thái Bình.
Nhận xét
Đăng nhận xét